Tophane-i Amire

Tophane-i Amire binası, Tophane semtinde Boğazkesen Caddesi, Defterdar Yokuşu’nda yer alan kâgir yapı, top dökümü için II. Mehmet döneminde tahminen 1453-1470 arasında inşa edilmiştir. 17. Yüzyılda Evliya Çelebi, sahilden 100 adım uzaklıkta bir tepenin eteğinde, dört tarafı duvarlarla çevrili, kale gibi sağlam bir yapı olan Tophâne-i Âmire binasının duvarlarının ortasında yine dört köşe, üstü tahtayla örtülü 40 arşın boyunda başka yüksek duvarlar olduğunu bildirmiştir.

Tophane-i Amire nedere? Tophane-i Amire Kültür ve Sanat Merkezi’ne nasıl gidilir?

Çelebi ayrıca II. Bayezid döneminde (1481-1512) Tophâne-i Âmire binası etrafına topçu ve dökümcü ustalarının oturması için yeni yapılar inşa edildiğini kaydederken, top dökümü hakkında da bilgi vermiştir:

“Ocaklarda çam odunu yakılırdı. Top döküleceği gün tüm görevliler ocak başında toplanır ve ‘Allah Allah’ dedikten sonra ocağa ilk ateşi verilirdi. Ateş bir gün bir gece boyunca yanar, ocak durmadan çam odunuyla beslenirdi. Ocakçılar keçe elbiseler giyip yine keçeden sadece gözlerini açıkta bırakan külahlar takarlardı. Top döküleceği zaman sadrazam, şeyhülislam, kazasker gibi devlet büyükleri çağırılır, daha sonra dökümhanenin kapısı kapatılır, dökümcübaşı “Sultanım, din-i mübin aşkına zekât ve sadakanızdan altın, kuruş, ne olursa şu tunç denizine bırakın.”

Kanuni Sultan Süleyman döneminde (1520-1566) ana bina ve çevresindeki tüm yapılar yıkılarak yerine daha büyük bir bina yapılmışsa da III. Ahmed döneminde o da yıkılarak 1743’de Sadrazam Damat İbrahim tarafından bugünkü yapı inşa edilmiştir. 1764 yangınından sonra III. Mustafa (1757-1774) döneminde kışla, orta sofrası, matbah ve mescit eklenmiş, III. Selim döneminde (1789-1807) ise tümüyle yeniden düzenlenmiştir. 1 Mart 1823 Firuzağa yangınında Topçu ve Top Arabacıları kışlaları, kısmen dökümhane ile cami harap olmuşsa da II. Mahmud’un emriyle 6 Mart 1823’te onarıma başlanmıştır. Top ve diğer metal silahların 1843 yılında Ohannes ve Boghos Dadian kardeşler tarafından Zeytinburnu’nda kurulan Grande Fabrique’de dökülmeye başlamasıyla 1850’den itibaren Tophâne–i Âmire’de top dökümü yapımı sona ermiştir. 1867 tarihli Devlet Salnamesi ‘nde Tophane-i Âmire’nin Top dökümhanesi, vapur makinehanesi, marangozhane, demirhane, çarkhane, saraç atölyesi, nakkaş atölyesi, alethane, terzihane, avadanlıkhane, mastarhane, kılıçhane, tüfenkhane, sandık ve model atölyeleri gibi yapılardan oluştuğu anlaşılmaltadır.

1955 sonrasında Askeri Müze’ye dönüştürülmek istenen yapı, uzun süre depo olarak kullanıldıktan sonra 1972’de onarılmışsa da restorasyon maliyeti yüzünden yarım kalmış, 1992 yılında Milli Savunma Bakanlığı tarafından Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’ne tahsis edilmiştir. Güzel Sanatlar Fakültesi’nin bir ünitesi haline gelen yapı son olarak 2003 yılında restore edilmiş, günümüzde çeşitli sergi ve etkinliklerde kullanılmaktadır.

KAYNAKÇA

Aydüz, Salim (2006). XV ve XVI. Yüzyılda Tophâne-i Âmire ve Top Döküm Teknolojisi, Ankara

Aydüz, Salim (2012). Tophane. DİA. cilt: 41 s. 253-256

Çoruhlu, Tülin (1996).“Osmanlı İmparatorluğu’nun Silah Üretim Merkezi: Tophâne”, İlgi, sy. 86, İstanbul. s. 28-35

Esencan, Tahsin (1946). Türk Topçuluğu ve Kaynakları, Ankara

Wiener, W. Müller (1992). “15-19. Yüzyılları Arasında İstanbul’da İmalathane ve Fabrikalar”, Osmanlılar ve Batı Teknolojisi: Yeni Araştırmalar Yeni Görüşler (Haz. Ekmeleddin İhsanoğlu), İstanbul s. 53-120